Wat je niet moet doen als veranderaar.
De Belg Bruno Paul de Roeck schreef ooit een boekje met de originele titel Recepten om in de puree te raken (1981). In een recept beschrijf je haarfijn het gedrag dat je niet moet vertonen om in de problemen, burnout, stress of paniek te raken. Zijn gedachte: Niemand is deskundig in wat hij zou moeten zijn of zou moeten doen. Wél in wat hij is en doet. En als je weet wat je niet moet doen, dan val je niet steeds in dezelfde valkuil.
Rond ‘veranderen’ kun je gemakkelijk een heel dik receptenboek vullen hoe je in de puree kunt raken. Hier een korte opsomming welke recepten zo’n boek beslist zouden halen.
Recept 1: Om ieder leven uit het verandertraject weg te organiseren door blauwdrukdenken, controle en aansturing vanuit macht
Ga er om te beginnen van uit dat veranderingen te managen zijn. Maak eerst een plan, communiceer dit en spreek acties af. Stuur strak aan, zeker bij veranderingen van houding, gedrag en samenwerking. Gebruik bij voorkeur een model me acht stappen. Voeg daarbij flink wat top down communicatie, snufjes sense of urgency en uw medewerkers zullen zich zo gecontroleerd voelen dat ieder leven uit het verandertraject is georganiseerd.
Recept 2: Om medewerkers onbedoeld te diskwalificeren en hun betrokkenheid op voorhand tot nul te reduceren
Start een verandertraject en noem het ‘Cultuurverandering’. Geef mensen daarmee het idee dat alles wat ze tot dan gedaan hebben niet klopt. Ofwel: oude cultuur is. Een goede naam voor zo’n traject is Bestemming Klant, waarmee de NS ooit zichzelf op een smakeloze veranderprut trakteerde. Veel te gewoon en een belediging om aan mee te moeten doen.
Recept 3: Om verandermoeheid, gelatenheid en afwachting te creëren door de urgentie te benadrukken
Creër een gevoel van urgentie. Negeer de traagheid van verandervragen en maak vaart. Benoem al dan niet bestaande dreigingen en voer de druk van buiten op. Zo kan het niet langer! Als we nu niets doen gaan we ten onder! In een wereld waarin alles sneller moet, is dat het recept voor een stevige portie verandermoeheid. Het is net soep die te heet wordt opgediend: die laat iedereen gewoon rustig afkoelen.
Recept 4: Om energie op de verkeerde zaken te richten, door veel aandacht te besteden aan mensen die niet meedoen of tegenbewegen
Besteedt veel aandacht aan mensen met weerstand, omdat je iedereen wil betrekken en wil laten meedoen. Zodat zij zich gehoord weten in hun, vaak ongerichte, mening en ideeën. Daarna zullen zich nieuwe mensen aandienen, die ook aandacht willen. En wat je aandacht geeft groeit, dus binnen de kortste tijd gaat alle tijd zitten in mensen die kritiek hebben, klachten of een mening.
Recept 5: Om eenzijdig rationeel, analytisch en probleemgericht te werken
Richt het traject volledig op problemen, wat niet werkt en hoe dat beter kan. Geef subgroepjes deelopdrachten en laat veel, heel veel flapovervellen volschrijven of beplakken met post-it vellen, eindeloze sessies lang. Hoewel je veel bespreekt, laat het je altijd achter met een hol en leeg gevoel. Wat hebben we nou gedaan?
Bruno Paul de Roeck was optimistisch over het effect van het schrijven van dergelijke recepten. Als je scherp ziet welk gedrag je vertoont wanneer je improductief aan het veranderen slaat, kan je daarna zoeken naar alternatieven.
Het lastige is dat het er bij veranderen vaak om gaat heel voor de hand liggend gedrag of aanpakken te vermijden. Laat ik het ze nog een keer uitleggen, denkt de manager, want ze reageren zo afwachtend. Dan snappen ze het wel. Waarmee hij onbedoeld de verandering stagneert: het team wordt nog passiever.
Dat maakt veranderen tot een wonderlijke bezigheid: het gaat meestal anders en tegengesteld aan wat je geneigd bent te doen.
Door: Joris Brenninkmeijer
Joris Brenninkmeijer is coach, organisatieontwikkelaar en lid van de redactie van het Tijdschrift voor Begeleidingskunde, het praktijkwetenschappelijk blad van de LVSC.
