Veel actueler kan het niet. En dat zal nog wel een tijd zo blijven. Een managementboek helemaal gewijd aan onmacht in samenleving en organisaties. Een boek dat vlak voor de coronacrisis is gepubliceerd. Een boek dat geen eenduidige oplossingen biedt, want die bestaan nu eenmaal niet voor de complexe verandervraagstukken. Wel een boek dat aanzet tot reflectie, als noodzakelijke aanvulling aan dat ogenschijnlijk tegengestelde thema waarover wél talloze boeken zijn geschreven: macht.
Om gelijk een mogelijk mistverstand uit de weg te ruimen waar de auteurs nadrukkelijk op wijzen: onmacht heeft in het gelijknamige boek níet de betekenis van geen macht, oftewel non-macht. Onmacht zien de auteurs als een op zichzelf staand fenomeen, eerder naast dan tegengesteld aan de schijnbare tegenpool macht. Zelfs de machtigsten der aarde kunnen immers met onmacht worden geconfronteerd. Iets waar het microscopisch kleine coronavirus bijvoorbeeld goed in slaagt. De auteurs van Onmacht in samenleving en organisaties zijn de Leike van Oss en Jaap van ’t Hek. Beide zeer ervaren organisatieadviseurs die hiermee hun vijfde ‘on-boek’ hebben afgeleverd, na onder andere Ondertussen en Onderweg.
Wat is onmacht?
Wat is onmacht dan wel? Een diffuus begrip zo blijkt, waar je met gemak ruim 250 pagina’s mee kan vullen in een prachtig vormgegeven boek. Onvermogen en machteloosheid komen wat mij betreft nog het dichts in de buurt van het begrip onmacht, hoewel dit eigenlijk meer synoniemen dan verklarende woorden zijn. Dus nog een keer dezelfde vraag: wat is onmacht dan wel? Wellicht helpt het om drie oorzaken en drie typeringen van onmacht te geven. Drie oorzaken van onmacht staan in het begin van het boek. Ze komen verrassenderwijs van manuscript-meelezer en organisatiepsycholoog Marijke Spanjersberg. Samengevat in mijn eigen woorden: onmacht ontstaat door een externe oorzaak waar je niets aan kan doen, door gebrek aan kennis van een situatie, of door een weigering om een situatie te accepteren (waarbij je niet in staat bent om die situatie te veranderen). Aan de eerste, externe oorzaak van onmacht is niets te doen. Hier rest een nederige acceptatie van het (nood)lot. De twee resterende oorzaken van onmacht zijn niet zozeer weg te nemen, als wel beter hanteerbaar te maken.
Over dat hanteerbaar maken van onmacht gaat de rest van het boek. Hierbij maken de auteurs onderscheid tussen onmacht in de maatschappij (Deel 1) en onmacht in organisaties (Deel 3). Deel 2 van het boek verbindt beide delen, met drie typeringen van onmacht: individuele onmacht, relationele onmacht en systemische onmacht. Deze drie typen van onmacht zijn ieder in een hoofdstuk uitgewerkt.
Een intellectuele reflectie
De auteurs beëindigen hun brede en tegelijkertijd diepgaande zoektocht naar het begrip onmacht in samenleving en organisaties met een voorstel voor een ‘nieuwe veranderetiquette’. Hierbij kiezen ze bewust voor een moralistisch en activistisch standpunt. Het schrijven van het boek heeft ze de ogen geopend: ‘Het doordenken van de effecten van neoliberalisme en het doorgeschoten vulgair postmodernisme heeft ons minder beschouwend en gedistantieerd gemaakt.’ En in relatie tot het in hun ogen doorgeschoten individualisme: ‘We belasten het individu met alle mogelijke maatschappelijke kwalen en maken hem machteloos. We moeten het individu weer veel meer terugplaatsen in zijn context.’ Dit alles vraagt om het vrijmaken van de hedendaagse organisatie- en veranderkunde uit de gevangenschap in een aantal maatschappelijke paradigma’s. Nee, dit is geen gemakkelijke kost. En nee, verwacht ook geen snelle oplossingen in drie stappen. Wat dit boek wel biedt: een intellectuele reflectie op een uiterst actueel fenomeen waar we onmogelijk omheen kunnen. Een fenomeen dat we helaas niet kunnen negeren of uitbannen. Een fenomeen waar we gelukkig wel wat meer grip op kunnen ontwikkelen, als samenleving en in organisaties, door er anders mee om te gaan: onmacht.
Dr. Martin van Staveren staat voor anders omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen. Hij adviseert organisaties over realistisch en vernieuwend risicomanagement. Ook is hij onder andere kerndocent aan de executive masteropleidingen Risicomanagement en Public Management, Universiteit Twente. Hij is auteur van de boeken Risicogestuurd werken in de praktijk (2015), Risicoleiderschap: Doelgericht omgaan met onzekerheden (2018) en Iedereen Risicoleider: Waardevolle doelen realiseren én behouden in een onzekere wereld (2020).
Bron: Managementboek.nl
