Beste Leike,
Kijk jij ook zo geïntrigeerd naar de verkiezingsdebatten? Naar die ‘met meel in de mond pratende’ risicomijders? Pieter Omtzigt die maar niet kan besluiten of ‘ie wel of niet premier wil worden? Omdat hij nodig is om aan een meerderheid te komen, zie je dat Timmermans en Yezilgöz hem naar de mond praten. Als twee puistige tienerjongens naar dat onzekere meisje. Ik kijk even naar deze drie omdat ze alle drie een kans maken de grootste te worden.
En oh, wat zijn ze bang iets verkeerds te zeggen in zo’n debat. De angst dat je op social media en in de talkshows achtervolgd wordt met een uitglijder als dat je je verkiezingsprogramma niet laat doorrekenen, omdat het CPB “uitrekent wat alles kost”. Arme Caroline. Ze wilde er nog achteraan zeggen dat het CPB namelijk niet altijd vertelt wat het opbrengt, maar toen was ze al weggehoond. Dat zal haar leren om als een gewoon mens te praten.
Het leidt tot gespinde teksten, slimme oneliners, fijne soundbites. Deze keer verpakt in ‘inhoud’ want Pieter wil graag over inhoud praten en onderzoeken hebben opgeleverd dat ook kiezers wel wat meer inhoud willen. Maar echte inhoud krijgen we niet, we zien meer een poging om de zaak vooral niet op de spits te drijven, omdat uit onderzoek ook blijkt dat veel mensen nodeloze polarisatie een beetje zat zijn. Dus zien we nu vooral partijen die steeds maar duidelijk maken waarin ze overeenkomen. In plaats van een ideeënstrijd zien we conflictvermijding en onhandig geflirt.
Interessante verkiezingen?
Deze zomer dachten we allemaal nog dat dit wel eens heel interessante verkiezingen zouden kunnen worden. Verkiezingen zonder de eeuwige Rutte, met een geëxplodeerde BBB, met de nog raadselachtige Pieter O. (gaat ie meedoen?), met een nieuwe combinatie op links aangevoerd door een voormalige stemmentrekker met een internationaal profiel, met een gedecimeerd CDA en een zich herhalende PVV.
Er staat bovendien op dit moment zoveel op het spel. Steeds meer mensen beseffen dat het klimaat uit de hand loopt. Oorlogen vragen om een snel sterker Europa. Er is woningnood en ruimtegebrek, armoede, inflatie, personeelstekorten en een overheidsorganisatie die compleet is uitgewoond. Er is wantrouwen en chagrijn in de samenleving.
Ach, iedereen kan van die rijtjes maken. Fundamentele problemen, hele complexe vraagstukken. Eigenlijk zijn het geen problemen, maar problematieken: samenhangende vraagstukken waarvoor geen eenvoudige oplossingen bestaan. En al helemaal geen oplossingen die niet ergens pijn zullen doen. Het zijn symptomen van een manier van denken die op zijn laatste benen loopt. Als het een bedrijf zou zijn, zou niemand er nog een dubbeltje in investeren. Letterlijk hè? Want de Belastingdienst heeft aangekondigd over een paar jaar sommige belastingen niet meer kan innen. We zijn op slopershoogte. Zonder echte vernieuwing is het failliet.
Flets spel
Maar wat zien we in de debatten aan verkiezingsretoriek? Een flets spel, een onderhandeling voor de taart gebakken is. Meer aandacht voor de goede verhoudingen, dan voor wat op het spel staat. Dilan Yesilgöz doet gewoon als Rutte: zij gaat “problemen oplossen”. Ze gaat door op de ingeslagen doodlopende weg. Losse incidenten aanpakken, hier en daar wat dekstoelen verzetten op de Titanic. Ontkennen van de betonrot.
Omtzigt is het slachtoffer van zijn succes. Een geweldige dossiervreter met een sterk rechtvaardigheidsgevoel die zijn tanden ergens inzette en nu heilig is verklaard. Het is als in een roman. Een held tegen wil en dank, iemand die de overschrijding van zijn grenzen heeft moeten bekopen met een stevige burn-out en weet dat de volgende op de loer ligt. Maar die nu door het lot moet besluiten of hij premier wil worden. Iets waarvan hij ook wel weet dat hij daar niet geschikt voor is, en dat hij niet wil, maar hij heeft geen alternatief. Dus stelt hij uit en uit en uit. De verlamming van een perfectionist in tijdnood. Ik denk dat hij hoopt niet de grootste te worden en niet hoeft te kiezen.
Timmerfrans
En dan Timmerfrans. De gepassioneerde politicus, de Macher, de man met statuur en ervaring. Die lijkt geen schim van wie hij was. Het is alsof hij met dat onhandig grote lijf zich in een porseleinkast beweegt. Bang om opnieuw buitenspel te komen staan met links. Wat zou ik hem gunnen om uit de porseleinkast te komen en uit te spreken wat hij echt vindt, waar hij eigenlijk naartoe wil.
Waarom hij dat niet doet? We zien nu al tientallen jaren dat de politieke partijen aan marketing doen. Kijken waar gaten in de kiezersmarkt zitten en daar hun verhalen op aanpassen. Idealen zijn ondergeschikt gemaakt aan peilingen en focusgroepen. Politici lopen achter kiezers aan in plaats van omgekeerd. De leerzame uitzondering op dit marketingspel is Pieter Omtzigt. Met een geloofwaardige eigenwijsheid komt hij met een programma en een aanpak die breekt met alle spindoctorslogica en mediatraining. En de kiezer vindt hem een overtuigende en authentieke idealist
Stel je nu eens voor dat ook Timmermans, in plaats van volgerschap, leiderschap toont en zijn idealen stevig neerzet. Een visie op de komende vijftien, twintig jaar. Grote lijnen, perspectieven, maar ook het bloed, het zweet en de tranen die samenhangen met echte keuzes. Dat het wordt niet makkelijker wordt, maar eerst moeilijker.
Het is natuurlijk riskant, maar als links een alternatief wil zijn, lukt dat niet door vrienden te maken met Dilan en Pieter. Dat biedt de kiezer geen keuze.
Groet, Jaap
Veranderkundigen Leike van Oss en Jaap van ’t Hek schreven samen veel boeken over verandermanagement en veranderkunde. Daarnaast schrijven ze elkaar brieven. Hun nieuwste boek is: Onmacht >>>
