Praktijkboek Veranderdiagnose: Meervoudig kijken

Het boek Veranderdiagnose werd in 2009 gekozen tot ‘Managementboek van het Jaar’. Inmiddels is een herdruk verschenen en dat wordt n Het boek Veranderdiagnose werd in 2009 gekozen tot ‘Managementboek van het Jaar’. Inmiddels is een herdruk verschenen en dat wordt nu gecompleteerd met een Praktijkboek. Veranderdiagnose gebruikt diverse kunstvormen om diagnostische inzichten te ontwikkelen en te demonstreren. Om uit te zoeken hoe het diagnosemodel in de praktijk kon worden toegepast, begon een groep mensen uit het verandermanagement enkele jaren geleden met het samenstellen van een praktijkboek.

Meervoudig kijken

Als je wilt begrijpen hoe een organisatie echt werkt, kun je niet volstaan met een alledaagse blik. Om recht te doen aan de complexiteit van de dagelijkse praktijk is meervoudig kijken nodig. Diverse perspectieven naast elkaar geven de rijkste diagnose. Het kost moeite om meervoudig te kijken, maar ook hier geldt: oefening helpt. En oefenen gaat goed aan de hand van een boek waarin dat meervoudig kijken op kleurrijke wijze wordt uitgelegd en gedemonstreerd, zoals in Veranderdiagnose . Daarin staat een belangrijk onderscheid centraal: het verschil tussen de bovenstroom, het rationele, directieve en welbewuste, en de onderstroom, het emotionele, associatieve en onbewuste, van organisaties. Vooral het kijken naar en vanuit de onderstroom voegt veel toe aan de gebruikelijke, rationele wijze van het begrijpen van organisaties. Nu is niet alleen het kijken naar organisaties meervoudig, ook de lezers van boeken kennen verschillen in behoeften en perspectieven. De een heeft allereerst behoefte aan een theorieboek om verwonderd te raken en het eigen denken aan te scherpen. De ander wil juist een praktijkboek om daar eigen werkervaringen naast te leggen en te vergelijken. Praktijkboek Veranderdiagnose door Rob van Es e.a. is in het bijzonder gericht op de laatste groep lezers. Al worden ook hier enkele theoretische stappen gezet, zoals je bij een praktijktheorie kunt verwachten. Wake-upcall voor leidinggevenden Als voorbeeld gaan we wat nader in op het hoofdstuk ‘Wake-upcall voor leidinggevenden’ van Jens van der Heide eruit. Van der Heide richt zich op de onderstroom bij leidinggevenden. In de zakelijke omgeving is weinig aandacht voor de onbewuste, irrationele en associatieve processen van de onderstroom. De onderstroom blijft vaak onzichtbaar. Dat is ook zo bij leidinggevend gedrag. Aan de hand van voorbeelden uit de privésfeer en de zakelijke sfeer maakt Van der Heide de invloed van de onderstroom zichtbaar. Als de negatieve invloed van de onderstroom dominant blijkt te zijn, kan een gespecialiseerde coach uitkomst bieden. In dit hoofdstuk reikt de auteur een referentiekader uit de ontwikkelingspsychologie aan om de idiosyncrasie van de leidinggevende beter te begrijpen. Effectiever gedrag komt daarmee binnen handbereik. Citaat: ‘Iedereen kent de voorbeelden van sterke leiders bij wie de persoonlijke invloed lange tijd het zakelijke belang dient. De raad van commissarissen (RvC) is lyrisch over de prestaties. Maar geheel onverwacht volgt dan de omslag. De sterke positie van de leider en het niet voorbereid zijn van de RvC, zorgen ervoor dat de leider in cruciale situaties onvoldoende concessies wil of kan doen aan zijn persoonlijke belang. Zo eindigden in de publieke opinie coryfeeën als Van der Hoeven van Ahold en Staal van Vestia als slechte leiders, terwijl zij gedurende zeer lange tijd een voorbeeld van uitstekend leiderschap waren. Dat de leider in cruciale situaties onvoldoende concessies wil doen aan zijn persoonlijke belang, komt voort uit zijn idiosyncrasie. “Ieder mens vormt zich een eigen idiosyncrasie: een eigen mix van overtuigingen, vaardigheden en gedragingen, die we in het dagelijks leven aanduiden met woorden als voorliefde, eigenaardigheid, afkeer, angst, lange tenen en verslaving.'”(Veranderdiagnose, p. 54) Deze mix bepaalt in welke mate de leider vertrouwt op zijn instinct, zich laat leiden door intuïtie en zich laat stimuleren door inspiratie. Welke plaats neemt de eigen idiosyncrasie bij een leidinggevende in? Wanneer  moet het zoals de leidinggevende het wil, terwijl iedereen het anders ziet? Dat is een belangrijke vraag, want als de eigen idiosyncrasie zich te veel laat gelden, verliest de leidinggevende draagvlak en vermindert de effectiviteit van het leidinggevend gedrag. Idiosyncrasie komt naar voren door het uitspreken van gedachten, het uiten van gevoelens en het laten zien van gedrag. Gedachten, gevoelens en gedrag zijn gestoeld op de beleving van de leidinggevende bij een situatie. Idiosyncrasie is er altijd, maar wordt zichtbaar, als de beleving van de situatie door de leidinggevende duidelijk verschilt van de beleving van diezelfde situatie door de omgeving. Dat die beleving persoonlijk wordt, ontstaat door het waarnemen van een situatie of gebeurtenis. Maar dat is slechts de helft van het verhaal. Aan de waargenomen situatie voegt de betrokkene iets toe, waardoor de waarneming een beleving wordt. Wat de betrokkene eraan toevoegt, is volledig afhankelijk van de ervaringen en gevoeligheden van de betrokkene.’ Als voorbeeld analyseert Van der Heide de idiosyncrasie van journalist Arendo Joustra, voetbaltrainer Leo Beenhakker, directeur Rik Jaeken van Multihouse en Ton Risseeuw van Getronics. Vervolgens gaat hij dieper in op de onderstroom en de niveaus van managementcapaciteiten. Auteurs De auteurs, allen werkzaam als interim-manager, rector, adviseur, trainer of coach, brachten hun eigen werkervaringen mee. Driemaandelijks spraken ze met elkaar over hun praktijk in relatie tot veranderdiagnose en kwamen zo tot teksten die in dit Praktijkboek zijn gebundeld. Sommigen werken heel dicht op het model om de veranderdiagnose zo scherp mogelijk te stellen. Anderen combineren delen van Veranderdiagnose met inzichten of indelingen uit andere praktijktheorieën. Dat levert bij elkaar een mooie staalkaart van toepassingen op. In het slothoofdstuk worden de gewonnen inzichten verzameld en verwerkt tot een bijgesteld veranderdiagnosemodel.  Aanvullende informatie Meer over Praktijkboek Veranderdiagnose. Van Veranderdiagnose is een herdruk verschenen.