Over geluk en optimisme

Wat is geluk precies? Geluk is ten eerste voor iedereen anders. Wat mij gelukkig maakt, hoeft jou helemaal niet gelukkig te maken. Geluk is nou eenmaal subjectief en persoonlijk. Natuurlijk moet een aantal basisbehoeften wel vervuld zijn om je niet al op voorhand ongelukkig te laten voelen (eten, drinken, liefde, veiligheid, vrede, een dak boven je hoofd). Maar boven op die basis is geluk eigenlijk beter te omschrijven als ‘een langdurig gevoel van welzijn’.

Vijf kernaspecten

Het PERMA-model van Martin Seligman (2011) noemt vijf kernaspecten van welzijn: Positive emotions (zoals hoop, dankbaarheid, liefde, voldoening, plezier ervaren), Engagement (ergens in kunnen opgaan, in ‘flow’ kunnen werken), Relations (positieve verbinding en contact met anderen), Meaning (zinvolle betekenis ervaren) en Accomplishment (daadwerkelijk iets bereiken of resultaat neerzetten). In hoofdstuk 5 van het boek Optimisme aan het werk ga ik dieper in op dit model. Welzijn is een van de vijf krachtbronnen van optimisme. En dat is niet onlogisch: als je lekker in je vel zit, is het gemakkelijker om optimistisch te zijn. Waarbij omgekeerd ook geldt: als je optimistisch bent, zit je sneller lekkerder in je vel.

De verschillende aspecten van het PERMA-model dragen elk op hun eigen manier bij aan ons welzijn, aan onze geluksbeleving. Staat geluk onder druk? Dan is de kans groot dat er op een of meerdere van deze gebieden iets mis is. Of, wat minstens zo vaak het geval is: dat er naar jouw idee iets ontbreekt of niet zo gaat als je had gehoopt of waarop je had gerekend. Want ons geluk is vaak eerder afhankelijk van onze beleving in relatie tot onze verwachting van de werkelijkheid dan van de feitelijke werkelijkheid. Ga maar na: als het tijdens je skivakantie in de Alpen lekker sneeuwt, knijp je in je handen. Een heerlijk vers pak sneeuw! Maar als je voor een zakelijke afspraak van Groningen naar Amsterdam moet rijden en het gaat net zo hard sneeuwen, zodat je last minute moet afbellen vanwege de gladheid en verkeerschaos, kijk je daar compleet anders tegenaan. Dan vind je dat verse pak sneeuw gevaarlijke en vooral smerige, lastige rotzooi.

Geluk bepaal je zelf

Er kan natuurlijk echt objectief iets mis zijn met je welzijn, maar ons (on)geluksgevoel wordt veel vaker voor een heel groot deel bepaald door onszelf en door onze blik op de werkelijkheid. Meer precies: door de kloof tussen hoe we de gebeurtenissen ervaren en de werkelijkheid waar we op hadden gerekend. Of, waar we zelfs recht op denken te hebben. Of die vergelijking dan een positief of een negatief gevoel oplevert, hangt dus weer af van hoe ons brein de gebeurtenissen interpreteert.

De Geluksformule en invloed

Mo Gawdat heeft dit gegeven treffend vertaald naar ‘de geluksformule’ in zijn boek De Logica van Geluk (2017).

Laten we Gawdats formule onder de loep nemen. We kunnen natuurlijk niet op alle gebeurtenissen in ons leven invloed uitoefenen. Ieders leven kent zijn eigen ups en downs, maar als je kijkt naar de factoren waarop we zelf wel invloed hebben, dan zie je dat we aan allebei de knoppen kunnen ‘draaien’. We hebben namelijk wél invloed op:

• onze verwachtingen;
• onze beleving/uitleg/interpretatie/perceptie van de gebeurtenissen in ons leven.

Frictie

Als er iets gebeurt wat niet past binnen ons plaatje van de werkelijkheid, binnen dat wat wij verwachten, dan veroorzaakt dat een gevoel van frictie, van ongemak en, inderdaad, vaak ook van ongeluk. Ga maar na: als een relatie stukloopt, een baan wordt opgezegd, een bedrijf failliet gaat of een opdracht afgezegd wordt, dan doet dat pijn. Die dingen die we misschien wel als vanzelfsprekend zagen, houden voor ons op of veranderen drastisch. En dát is niet hoe we het willen, hoe we het hadden bedacht en verwacht …

Als we enorm aan onze verwachtingen en wensen gehecht zijn, is de kans groot dat we een speelbal van het lot worden. Want er kan altijd iets gebeuren wat de status quo drastisch verandert. Dat wil zeker niet zeggen dat we als mensen geen verwachtingen of wensen mogen hebben, dat zou alle sjeu en voorpret uit het leven halen. Maar het is wel belangrijk om een flexibele houding te behouden en wat incasseringsvermogen te ontwikkelen. En je verwachtingen niet altijd als vanzelfsprekende ‘rechten’ te beschouwen. Want soms zijn er niet direct oplossingen voorhanden en is er echt sprake van een impactvolle disruptie. Juist dan is het waardevol om in staat te zijn op een andere manier te kijken naar de gebeurtenissen in het leven en daar op een andere manier betekenis aan te geven.

Geluk heeft twee betekenissen

Als we ons geheel ophangen aan onze verwachtingen, zouden we namelijk alleen gelukkig zijn als we altijd ‘geluk hebben’. In onze eigen taal is het ook best wel verwarrend: we gebruiken een en hetzelfde woord (geluk) voor twee verschillende zaken: ‘geluk hebben’ en ‘gelukkig zijn’. Terwijl geluk in beide gebruiksvormen toch in essentie twee heel verschillende betekenissen heeft. In elk geval hoor je vast ook al dat er een verschil in invloed in doorklinkt: geluk hebben is wel erg passief en reactief. Want ‘het lot’ bepaalt of jouw lotje wint. Daar klinkt weinig eigen invloed in door. En natuurlijk kunnen we heel veel dingen in het leven helemaal niet beïnvloeden, maar gelukkig blijkt uit onderzoek uit de positieve psychologie dat we van al het geluk dat we ervaren nog steeds een waardevol deel wel zelf kunnen beïnvloeden (Sheldon & Lyubomirsky, 2019).*

Daar is het optimisme

Daar komt optimisme als belangrijke én ontwikkelbare eigenschap om de hoek kijken. Want het verhaal dat we onszelf vertellen over de gebeurtenissen in ons leven en over hoe onze verwachtingen (gaan) uitkomen, is een belangrijke factor in hoe we die geluksbeleving zelf vormgeven. Dat verhaal kan ons motiveren tot actie of demotiverend verlammen, met alle gevolgen van dien voor ons welzijn. In de volgende paragraaf lees je meer over hoe optimisme motivatie beïnvloedt.

Optimisten kiezen meestal voor een directe benadering: is er nog verandering in de situatie mogelijk of niet? Zij zullen, als er geen verandering mogelijk is, op innerlijke wijze het beste van de situatie maken door zich te richten op het ruimte geven aan emoties en ze positiever te maken. Als er nog wél ruimte voor verandering is, kiezen zij eerder voor een oplossingsgerichte aanpak. En zoeken ze naar mogelijkheden voor optimalisatie van de situatie. In beide gevallen is er sprake van betrokken blijven bij dat wat er is, in plaats van te kiezen voor vermijdingsgedrag.

Bron: Optimisme aan het werk

Door: Juul van den Boomen