Uit de Nederlandse Innovatie Monitor 2024 blijkt dat bedrijven minder innoveren en hun klimaatambities verder uitstellen. Kunstmatige intelligentie (AI) wordt als kans gezien voor het verhogen van de productiviteit en innovatiekracht, maar een duidelijk effect op de bedrijfsprestaties is vooralsnog niet zichtbaar. Een eventuele inperking van de arbeids- en kennismigratie baart bedrijven juist zorgen. Bedrijven met theoretisch geschoolde buitenlandse kenniswerkers zijn juist innovatiever; zij zien echter weinig mogelijkheden om een eventuele inperking van arbeidsmigratie op te vangen door meer Nederlands personeel aan te trekken, huidige werknemers om te scholen of efficiënter te werken. Bijna een derde van deze kennisintensieve bedrijven geeft aan in dat geval groeiplannen te realiseren in het buitenland en ruim een kwart van deze bedrijven overweegt bedrijfsactiviteiten te verplaatsen naar het buitenland. Arbeidsintensieve bedrijven met hoofdzakelijk praktisch opgeleide kennismigranten zullen vaker op zoek gaan naar oplossingen in Nederland, zoals het werven van meer Nederlandse werknemers, robotisering/automatisering, omscholing en anders het afschalen van de productie.
Belangrijkste bevindingen van de Innovatie Monitor
Hieronder volgen de voornaamste bevindingen van de Nederlandse Innovatie Monitor 2024:
Het Nederlandse bedrijfsleven stelt klimaatambities verder uit
Het aandeel klimaatambitieuze bedrijven die voor 20230 klimaatneutraal willen zijn is met 15 procentpunten gedaald. Henk Volberda stelt dat “waar de afgelopen drie jaar telkens meer dan de helft van de bedrijven aangaf te streven naar een verwaarloosbare CO2-voetafdruk in 2030, het percentage dit jaar gedaald is naar 40 procent”.
CSRD nog geen doorslaggevend effect op duurzaamheidsrapportages
De Europese Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) heeft nog geen doorslaggevend effect op het aantal bedrijven dat systematisch over haar duurzaamheidseisen rapporteert. Henk Volberda vindt het zorgwekkend dat maar liefst één op de vijf rapportage plichtige bedrijven aangeeft dat zij geen data verzamelen of rapporteren over hun klimaatimpact.
Er is veel draagvlak onder bedrijven voor klimaatbeleid waarbij de uitstoter betaalt
Bijna 70 procent van de bedrijven vindt het eerlijk dat bedrijven die meer CO2 uitstoten, ook meer bijdragen aan de kosten van het klimaatbeleid dan bedrijven met een lagere uitstoot. Opvallend is volgens Volberda dat het huidige beleid, dat dit principe van klimaatrechtvaardigheid (groten)deels volgt, weinig draagvlaak lijkt te hebben onder bedrijven.
Gereedheid systemen voor AI goed
De datasystemen en technologische infrastructuur zijn doorgaans gereed om AI toe te passen, maar het ontbreekt bedrijven vaak aan organisatorische en personele vaardigheden.
Hoewel kunstmatige intelligentie al op grote schaal wordt toegepast lijken vooral jongere en grotere organisaties, in dienstverlenende sectoren en die niet enkel lokaal of regionaal actief zijn, beter in staat om kunstmatige intelligentie effectief te benutten. Henk Volberda concludeert dat ‘ongeveer de helft van de bedrijven AI toepast ter ondersteuning van bepaalde processen, en 1 op de 5 bedrijven gebruikt het als vervanging van bestaande arbeidsplaatsen. Maar door het ontbreken van organisatorische en personele vaardigheden wordt het potentieel van AI nog onvoldoende benut.’
Verwachtingen invloed AI op werkgelegenheid verdeeld
AI bevordert productiviteit en innovatie en vereist aanzienlijke investeringen, maar de verwachtingen over de invloed op werkgelegenheid zijn verdeeld. In bijna alle sectoren — met name de zakelijke & financiële dienstverlening en overheid, zorg & overige diensten — wordt een afname van arbeid verwacht, terwijl de arbeidsvraag in de ICT-sector juist toeneemt. De sectoren zoals ICT en zakelijke en financiële dienstverlening scoren volgens Volberda hoog op AI-volwassenheid: ‘de adoptie van AI is daar al vergevorderd en de bedrijven in deze sectoren zijn eenduidig over de positieve impact van AI.’
Positief effect AI op prestaties nog niet zichtbaar
Een positief effect van AI op bedrijfsprestaties is echter nog niet zichtbaar. Vooral bedrijven die al succesvol zijn kunnen de mogelijkheden van AI beter benutten, terwijl AI-volwassenheid op zichzelf geen significante invloed heeft op de bedrijfsprestaties. Hoewel AI volgens Henk Volberda veel potentie heeft, ‘zullen de positieve effecten op bedrijfsprestaties zich waarschijnlijk pas op langere termijn voordoen, onder andere vanwege de complexiteit en hoge kosten van implementatie.’
Bedrijven zien de risico’s van eventuele inperking van arbeidsmigratie
Ruim 30 procent van de bedrijven met buitenlandse werknemers ziet op de kortere termijn risico’s voor de continuïteit van het bedrijf. Voorts vreest 42 procent dat de concurrentiepositie op de langere termijn wordt aangetast. De resultaten van de Innovatie Monitor laten volgens Volberda duidelijk zien dat buitenlandse werknemers voor bedrijven in kennisintensieve sectoren erg belangrijk zijn voor innovatie.
Impact arbeidsmigratie afhankelijk van praktische of theoretische scholing
De impact van beperking arbeidsmigratie hangt af of het gaat om praktisch of theoretisch geschoolde migranten; bedrijven met meer theoretisch geschoolde migranten zien de grootste risico’s voor de concurrentiepositie op de langere termijn, terwijl de groep bedrijven afhankelijk van praktisch geschoolde migranten relatief meer vreest voor de continuïteit op de kortere termijn. ‘We moeten de gevolgen van beperking van arbeidsmigratie, met name van kennismigranten niet onderschatten’, aldus Henk Volberda.
‘Bedrijven met hoofdzakelijk theoretisch opgeleide kennismigranten kijken eerder (dan bedrijven met hoofdzakelijk praktisch geschoolde arbeidsmigranten) naar verplaatsing en/of investeringen in het buitenland. Bijna een derde van deze kennisintensieve bedrijven geeft aan in dat geval groeiplannen te realiseren in het buitenland en meer dan een kwart van deze bedrijven overweegt bedrijfsactiviteiten te verplaatsen naar het buitenland.’ Arbeidsintensieve bedrijven met hoofdzakelijk praktisch opgeleide kennismigranten daarentegen zullen volgens Volberda vaker op zoek gaan naar oplossingen in Nederland, zoals het werven van meer Nederlandse werknemers, robotisering/automatisering, omscholing en anders het afschalen van de productie.
Innovatie onder druk
Innovatie activiteiten van bedrijven staan onder aanhoudende druk: de inspanningen van bedrijven op het gebied van incrementele en radicale innovatie zijn opnieuw gedaald. Voor het eerst zien we, zo stelt Henk Volberda echter weer een toename in sociale innovatie (nieuwe vormen van organiseren, leidinggeven en samenwerken) om de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt het hoofd te bieden.
Bron: Amsterdam Business School | University of Amsterdam |
