We worden dagelijks overspoeld met de boodschap dat meer spullen, een groter huis of een nieuwere auto ons gelukkiger zullen maken. Maar wat als deze materialistische instelling juist afbreuk doet aan onze mentale gezondheid en veerkracht? In dit artikel onderzoekt Ellen Dreezens hoe een op bezit gerichte levensstijl conflicteert met waarden die essentieel zijn voor ons welzijn, en hoe je als coach kunt helpen om deze patronen te doorbreken.
In mijn nieuwe boek over veerkracht, Hoe we tegen een stootje kunnen, heb ik ervoor gekozen om ook een aantal maatschappelijke problemen te bespreken die kunnen leiden tot een verminderde veerkracht. Ik denk dat het als coach belangrijk is om te weten dat dingen die binnen onze cultuur normaal gevonden worden niet altijd ook een positief effect hebben op onze mentale gezondheid. Een van die thema’s is materialisme.
Wat is materialisme?
Mensen met een materialistische instelling zien het verkrijgen van rijkdom en bezittingen als het belangrijkste in hun leven, als cruciaal voor hun gevoel van geluk, en als DE manier om succesvol te zijn. Een materialistische levensstijl komt veel voor, aangezien consumeren binnen onze cultuur als iets positiefs wordt gezien. Of het nu gaat over een spijkerbroek, een laptop, of een scheermesje, we worden verleid tot kopen met de belofte dat ons leven, zodra we deze producten in ons bezit hebben, nuttiger, efficiënter, leuker, en succesvoller zal worden. We worden in de woorden van Tim Kasser, onderzoeker over materialisme, ‘overgehaald om geld dat we niet hebben te besteden aan dingen die we niet nodig hebben om een indruk te maken die niet blijvend is op mensen die we niet belangrijk vinden’. Een levensstijl die al te zeer gericht is op materialisme leidt tot nadelen voor onze psychische gezondheid.
Conflicterende waarden
De belangrijkste manier waarop materialisme een negatief effect heeft op welbevinden valt uit te leggen door te kijken naar de waardencirkel van Schwartz.
De waardencirkel van Schwartz
Je ziet in deze cirkel 10 verschillende waarden staan. Deze zijn ingedeeld in 4 categorieën. Allereerst rechts beneden de waarden die te maken hebben met ‘zelfverbetering’ (macht, prestatie en hedonisme), waaronder ook materialisme valt. Deze waarden zijn gericht op je leven zo goed mogelijk inrichten voor jezelf. Rechtsboven zien we waarden zelfsturing, stimulatie en hedonisme, die vallen binnen ‘openheid voor verandering’. Deze waarden gaan over plezier hebben in het leven en je eigen keuzes kunnen maken. Linksboven bevinden zich de waarden ‘zorgen voor de natuur’ (universalisme) en ‘welwillendheid naar anderen’ die vallen binnen ‘zelf-overstijging’. Hierbij gaat het vooral over zorg dragen voor de natuur en de mensen die niet binnen je eigen kleine cirkel behoren. En links beneden staan 3 waarden, traditie, conformiteit en zekerheid, die vallen binnen ‘bescherming’. Hierbij is het belangrijk om goed te zorgen voor de mensen om je heen, en om bij een groep te behoren.
Materialisme versus sociale verbinding
Een belangrijk onderdeel van deze waardencirkel is dat wanneer de waarden die jij het belangrijkste vindt binnen een van deze 4 categorieën vallen, het moeilijk is om waarden van een andere categorie even belangrijk te vinden. De andere categorieën worden ondergeschikt aan de waarden in je primaire categorie. De waarden in je primaire categorie beïnvloeden daarmee je gedrag het meest. Een gevolg hiervan is dat materialisme en waarden aan de andere kant van de waardencirkel (zoals sociaal contact) elkaar uitsluiten. Dit komt doordat deze waarden tot verschillende gedragingen leiden.
De vicieuze cirkel van materialisme
Wanneer je materialistisch ingesteld bent richt je je op het verkrijgen van spullen. Dat betekent dat je graag veel verdient, om die spullen aan te kunnen schaffen. Maar de (extra) tijd die je op je werk besteedt, kun je niet besteden aan het voeden van je sociale contacten. En wanneer je je op spullen richt, lijken sociale contacten ook steeds minder een goede manier om gelukkig te worden. Je focus is zo gericht op presteren, kopen en verzamelen, dat alles wat daarbuiten valt er minder toe lijkt te doen.
Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat zelfs wanneer mensen alleen maar aan geld denken, ze minder geneigd zijn om kennissen te helpen, te doneren aan liefdadigheid of ervoor te kiezen tijd door te brengen met anderen. Hoe meer je je dus richt op materialistische waarden, hoe minder belangrijk andere mensen in je leven worden, omdat deze waarden (materialisme en sociale verbindingen) niet goed samen kunnen bestaan.
Materialisme als compensatie
Veel mensen die niet goed in hun vel zitten zijn vatbaar voor beloften van geluk, of die nou van een ander komen, vanuit marketing of vanuit de maatschappij. Ze hebben het nodig zich met iets te verbinden. Als dat met mensen soms niet lukt, kunnen ze opties aangrijpen die hun behoefte aan contact niet vervullen. Hierbij kun je denken aan het gebruik van genotsmiddelen (alcohol, snoepen, drugs), maar ook aan materialisme. Wanneer mensen een tijd lang geprobeerd hebben om hun behoefte tot verbinding te voeden door contact te zoeken met andere mensen en dit niet lukt, zullen ze dit gebrek compenseren door zich meer te richten op relaties met hun spullen.
De illusie van geluk door materialisme
Het idee van het hebben van geld (en status en spullen) is dat je later, wanneer je er genoeg van hebt verzameld, gelukkiger zult worden. Dat is echter niet zo. Deze dingen leveren van zichzelf geen geluk. Maar de mensen die ze najagen blijven geloven dat als ze nog net wat harder werken, nog net wat meer geld hebben, nog net die nieuwe auto hebben, dat het gelukkige leven daaruit zal volgen. Ze blijven daarmee vastzitten in een strategie die ze niet meer geluk en veerkracht zal opleveren, en branden vaak op.
Materialisme herkennen in je coachingspraktijk
Niemand zal jouw praktijk binnenkomen met de boodschap: ik wil af van mijn materialisme, omdat het materialisme onze cultuur niet als een probleem wordt gezien. Maar als je mensen spreekt die zich eenzaam voelen, of die aangeven dat ze leven om te werken, en dat ze zich richten op het kopen van veel spullen, dan helpt deze blog je hopelijk om achter de facade van onze maatschappij te kijken, en je cliënt te helpen dit patroon te doorbreken.
Door: Ellen Dreezens
