Wanneer het aankomt op gevaarlijke werkomgevingen, denkt men al gauw aan bouwplaatsen of chemische fabrieken. Maar ook ogenschijnlijk onschuldige situaties – zoals stofdeeltjes in een graansilo, gasdampen in een raffinaderij, of verfnevel in een spuiterij – kunnen leiden tot explosies. Overal waar ontvlambare gassen, dampen of stofwolken ontstaan, is er sprake van een explosiegevaarlijke omgeving.
Voor bedrijven die in dergelijke omgevingen werken of apparatuur leveren, is een standaard ISO 9001-certificering simpelweg niet genoeg. Hier komen ATEX (Europees) en IECEx (internationaal) om de hoek kijken: gespecialiseerde kwaliteitssystemen die verder gaan dan regulier kwaliteitsmanagement.
Het kader van ISO 9001
ISO 9001:2015 is de internationale kwaliteitsmanagement norm die organisaties helpt om consistente kwaliteit te leveren. Het richt zich op procesbeheersing, klanttevredenheid en continue verbetering. Voor veel bedrijven is dit voldoende.
Maar zodra producten worden gefabriceerd die in explosiegevaarlijke omgevingen worden gebruikt, zijn de belangen fundamenteel anders. Een foutje in een gewoon product leidt tot een klacht of retour. Een foutje in een explosieveilig product kan levens kosten.
Kwaliteitsmanagement onder ATEX/IECEx
ATEX- en IECEx-certificering vereisen een gespecialiseerd kwaliteitssysteem op de volgende manieren:
Volledige traceerbaarheid – Elk component moet traceerbaar zijn tot op het serienummer. Als er later een probleem wordt ontdekt, moet exact te achterhalen zijn welke producten welke onderdelen bevatten en waar ze naartoe zijn gegaan.
Strikt modificatiebeheer – “Even snel aanpassen” bestaat niet. Elke wijziging aan een gecertificeerd product, hoe klein ook, moet opnieuw worden geëvalueerd en goedgekeurd. Wat in een reguliere omgeving een pragmatische oplossing lijkt, kan in een explosiegevaarlijke omgeving catastrofaal zijn.
Competentiemanagement op steroïden – Niet iedereen mag zomaar aan explosieveilige apparatuur werken. Medewerkers moeten aantoonbare competenties hebben, en die competenties moeten actueel worden gehouden. Dit gaat verder dan een eenmalige training. De ‘Ex-certified person’ ziet hierop toe en draagt juridische verantwoordelijkheid.
Documentbeheer zonder fouten – Technische dossiers, certificaten, conformiteitsverklaringen – alles moet minutieus worden bijgehouden en up-to-date zijn. Eén verouderde tekening in de productie kan een non-conformiteit betekenen die de gehele certificering in gevaar brengt.
Organisatiecultuur en bewustwording
Wat betekent dit voor HR en organisatieontwikkeling? Een ATEX/IECEx-kwaliteitssysteem werkt alleen als de hele organisatie meegaat in deze mindset. Verkopers moeten begrijpen waarom ze niet zomaar ‘ja’ kunnen zeggen tegen klantwensen.
Productiemedewerkers moeten snappen waarom ze precies volgens tekeningen en productie handleidingen moeten werken. Engineers moeten doorhebben dat een ‘verbeterde’ oplossing eerst door het volledige modificatieproces moet.
Het vraagt een cultuur waarin veiligheid en compliance niet gezien worden als bureaucratie, maar als kerntaak.
Het kader van ISO 9001
ATEX- en IECEx-kwaliteitssystemen bouwen voort op ISO 9001:2015, maar voegen specifieke eisen toe die essentieel zijn voor explosieveiligheid. Waar ISO 9001 zich richt op algemeen kwaliteitsmanagement, richten ATEX en IECEx zich op traceerbaarheid, modificatiebeheer, competentieborging en strikte documentcontrole.
Organisaties die in explosiegevaarlijke omgevingen opereren, hebben beide nodig: ISO 9001 als basis en ATEX/IECEx als gespecialiseerde bovenlaag die waarborgt dat veiligheid op elk moment gegarandeerd blijft.