Het tempo van veranderen neemt toe en veel zekerheden verdwijnen. Je ervaart daardoor sneller een chaotische, versnipperde aandacht. Dat kan een tijdje best een lekkere kick geven. Je komt snel en kort in aanraking met de eindeloze mogelijkheden van het leven, maar na verloop van tijd gaat dat ook vermoeien. Dan ervaar je die veelheid niet meer als rijkdom, maar als overweldigend en beklemmend. Je kiest niet meer omdat het kan, maar omdat de Fear of Missing Out het van je overneemt. Je bent een fomo Sapiens geworden.
Een fragment uit het logboek van Mariëtte
Bij mij gaat dat venijnig snel. Gisteren nog. Ik begin met veel enthousiasme en energie aan een nieuwe opdracht. Maar ongemerkt slaat dat om in haast en ongeduld. Zonder dat ik het in de hand lijk te hebben, wordt het van kwaad tot erger. Ik schrik ’s nachts wakker van de kleinste geluiden. Ik draai me om, maar mijn slaap lijkt weg. Mijn gedachten springen overeind, en midden in de nacht ben ik wakker en alert. Natuurlijk ben ik de volgende dag dan moe. Om die vermoeidheid te compenseren, blijf ik maar actief. Ik tik mailtjes, ik doe snel mijn telefoontjes en ik houd de gesprekken met mensen om mij heen kort. Omdat ik het gevoel heb actief te moeten blijven, kan ik steeds minder tegen trage gesprekken. Get to the point! Ik trek me terug en opeens ga ik de mensen om mij heen als lastig en moeilijk ervaren. Dan komt dat stemmetje. ‘Wat een onrust! Zo wilde je niet leven, toch? Is iedereen nu vreselijk stom of zit jij op het verkeerde spoor?’ Hoe kom ik weer terug naar de basis voor alles: aandacht voor mezelf en de mensen om mij heen?
Nieuwe balans
Net als jij zoeken veel mensen naar een nieuwe balans. Naar nieuwe manieren van leven die leiden tot meer energie, met meer creativiteit en plezier. In dat alledaagse geraas heb je vaak helemaal niet de rust en aandacht die dat vraagt. Niet vanzelf, tenminste. En dat geeft veel van ons het gevoel de regie te hebben verloren. We worden van het opstaan tot we in slaap vallen
bevraagd, geprikkeld en afgeleid. Deze staat van zijn kenmerkt steeds meer mensen. Je leeft niet, je wordt geleefd.
We kampen in deze versnelde en vloeibare tijd met versnipperde aandacht. Die heeft in veel situaties het kenmerk van ‘hyperaandacht’. Omdat we blootgesteld staan aan een spervuur van prikkels is onze aandacht vaak slechts fracties van seconden op een plek, en soms nog gelijktijdig ook. Dat ‘multitasken’ is niet meer de uitzondering, het is de regel geworden. De Duitse filosoof Byung-Chul Han (2013) zegt daarover: ‘Multitasking als techniek van tijds- en aandachtsbesteding is geen stap vooruit in de beschaving. Het gaat hier veeleer om een regressie: want multitasking is oorspronkelijk het specifieke vermogen van wilde dieren in het open veld. Het is een aandachtstechniek die onmisbaar was voor de mens in het overleven in de wildernis. In het open veld is het wild gedwongen zijn aandacht over uiteenlopende taken te verdelen. In die staat hebben de hersenen niet het vermogen tot contemplatieve verdieping. Het wilde dier kan zich niet contemplatief verdiepen omdat het gelijktijdig de wijde omgeving in de gaten moet houden.’
Mentale staat van het wilde dier
Los van de vraag of je deze ‘contemplatieve verdieping’ nou zo enorm mist, wijst Byung-Chul Han ons erop dat we onze met mogelijkheden overladen levens niet alleen maar als een verworvenheid kunnen zien. De huidige stroom aan prikkels en informatie zet ons op een fundamenteel niveau terug naar de ‘mentale staat van het wilde dier’. Deze staat van hyperaandacht is op langere termijn bijzonder destructief en heeft een sterk verband met burn-out, adhd en depressie.
Best een trieste constatering, eigenlijk. Zijn we daarom zo ver gekomen? We hebben er in ieder geval het een en ander in te leren. Misschien is het voor ons in deze versnelde tijd wel de volgende evolutionaire stap1, om te midden van alle mogelijkheden ook een beleving van aandacht, rust en mentale ruimte te kunnen ervaren.
