Schematherapie is een bewezen methode om terugkerende, hardnekkige patronen bij mensen te herkennen en te doorbreken. Deze patronen, ook wel schema’s genoemd, zijn diep ingesleten overtuigingen en reacties die zijn ontstaan uit vroegere ervaringen en het huidige gedrag sterk beïnvloeden. Als coach kun je de theorie uit de schematherapie op een verantwoorde en effectieve manier inzetten in je eigen praktijk.
Sinds enkele jaren neemt de vraag naar coaching toe. Coachingsvraagstukken hebben bijvoorbeeld betrekking op hoe je kunt functioneren binnen een team, leiding kunt geven aan medewerkers of kunt omgaan met conflicten, stress, het management of de Raad van Commissarissen. Soms gaat het om het leren hanteren van disfunctionele gedragingen van anderen, maar vaker om het leren herkennen en veranderen van eigen disfunctionele gedragspatronen.
Er is al een tijd lang een trend gaande dat er steeds meer coaches bij komen. Coach is geen beschermd beroep, wat betekent dat iedereen zich coach kan noemen. |Dit maakt het moeilijk om het kaf van het koren te scheiden. Bovendien zijn er, hoewel er wel coachingsopleidingen zijn en coachingsstijlen, geen welomschreven modellen van waaruit gecoacht wordt. Dit in tegenstelling tot de hoek van psychotherapie waar veel verschillende typen (psycho)therapie bestaan die welomschreven zijn. Fleur en Marieke, beiden geregistreerd klinisch psycholoog en eigenaar van ggz-instelling De Gezonde volwassene waar uitsluitend schematherapie wordt gegeven alsmede auteurs van het boek Unstuck, dealen met overbelasting, perfectionisme en niet weten wat je wilt (een schematherapie zelfhulpboek voor millennials) (Kraanen & Hesseling, 2023), verbaasden zich hierover tijdens gesprekken die zij met Rob voerden. Met zijn drieën onderzochten zij of schematherapie ook toepasbaar is in de coachingspraktijk, begonnen hiermee te experimenteren en waren enthousiast over de mogelijkheden die het coachen vanuit schematherapeutisch kader bood en de resultaten ervan.
Onze ervaring (Fleur en Marieke met name als schematherapeut, Rob als (executive) coach) in combinatie met de wetenschap dat het een belangrijke factor is in de werkzaamheid van een psychotherapie dat deze welomschreven is en dat door te coachen vanuit een model deze methodiek ook over te dragen is aan andere coaches, heeft geleid tot ons boek Coachen vanuit de schematherapie.
Coachen vanuit de schematherapie
In ons boek beschrijven we aan de hand van acht stappen een gestructureerde aanpak waarmee coaches vanuit een schematherapeutisch kader hun coachee kunnen begeleiden bij het herkennen, beschrijven en doorbreken van beperkende patronen en zo duurzame veranderingen kunnen realiseren. Door middel van praktische oefeningen, casuïstiek vanuit de coachingspraktijk en theoretische achtergronden biedt dit boek een waardevolle bron voor zowel beginnende als ervaren (executive) coaches.
Ons boek bestaat uit twee delen:
Deel 1: Inleiding tot Schematherapie – Basisprincipes en theoretische fundamenten
Deel 2: De acht stappen – Een gedetailleerde stap-voor-staphandleiding voor coaches voor de toepassing van schemagerichte coaching
Voordat we van start gaan met het toelichten van het schematherapeutisch model, vinden wij het belangrijk om eerst stil te staan bij de overeenkomsten en verschillen tussen psychotherapie en coaching. Wij vinden het noodzakelijk om te wijzen op mogelijke risico’s van de toepassing van een psychotherapeutisch model door niet-therapeuten. Een en ander zetten we hieronder uiteen.
Overeenkomsten en verschillen tussen psychotherapie en coaching
Coaching en psychotherapie hebben overeenkomsten met elkaar, maar er zijn ook verschillen. We zetten ze op een rijtje.
Doel van de interventies
Een coach begeleidt mensen om professionele en soms ook persoonlijke doelen te bereiken, die verband houden met hun ontwikkeling, prestaties en welzijn, door middel van gestructureerde gesprekken, reflectie en gerichte oefeningen. Coaches werken vaak met goed functionerende mensen die hun prestaties willen verbeteren, hun zelfbewustzijn willen vergroten of specifieke vaardigheden willen ontwikkelen.
Coaches hebben door hun werkervaring en opleiding vaak kennis over hoe je effectief kunt functioneren in een werkcontext.
Een psychotherapeut is een gekwalificeerde professional die mensen behandelt bij wie er sprake is van een psychische stoornis die geclassificeerd kan worden volgens de DSM-5-TR (American Psychiatric Association, 2022), het handboek voor therapeuten waarin alle psychische stoornissen zijn omschreven. Voorbeelden van dergelijke stoornissen zijn depressieve stoornissen, angststoornissen en persoonlijkheidsstoornissen.
Beide soorten professionals hebben als doel om mensen beter te laten functioneren. Coaching is vaak een kortdurend (circa acht bijeenkomsten van 90 minuten), doelgericht traject met een duidelijke hulpvraag en ook een helder doel om naartoe te werken. Bijvoorbeeld de vraag om effectiever te kunnen leidinggeven. De hulpvraag ligt merendeels binnen de werkcontext. Wanneer het gaat om psychotherapie, varieert de duur van de behandelingen sterk. De kortste trajecten bestaan uit zes tot twaalf sessies van elk 45 minuten, terwijl de langste behandelingen meerdere jaren kunnen duren, met wekelijkse of zelfs meerdere afspraken per week (individueel en in groepen), en in sommige gevallen een klinische opname.
Beroepsbeoefenaar
Om coach te worden zijn er diverse opleidingen en cursussen, die sterk kunnen variëren in duur en inhoud. Het is niet ongebruikelijk dat oud-bestuurders en leidinggevenden na het volgen van zo’n opleiding of cursus een eigen coachingspraktijk beginnen. Dergelijke cursussen zijn er al vanaf een paar dagen. Een coach vervult vaak de rol van ‘sparringpartner’ en er is geen wettelijke bescherming van de titel, waardoor iedereen zichzelf coach mag noemen. Dit staat in contrast met beroepen in de geestelijke gezondheidszorg, waar strikte regelgeving en beschermde titels van toepassing zijn.
Een psychotherapeut, GZ-psycholoog of klinisch psycholoog (specialist) heeft psychologie gestudeerd en daarnaast een meerjarige postdoctorale opleiding gevolgd (de totale opleidingsduur is zes tot tien jaar) om geregistreerd te worden in het BIG-register. Dit Nederlandse register bevat de basisberoepen van professionals in verschillende gezondheidszorgberoepen. Als GZ-psycholoog, psychotherapeut of klinisch psycholoog word je opgeleid als hulpverlener om mensen met psychische stoornissen te behandelen en deze titels zijn wettelijk beschermd. Na een studie psychologie mag je jezelf psycholoog noemen, wat overigens géén beschermde titel is.
Scholen binnen coaching en psychotherapie
Zowel binnen de coaching als binnen de psychotherapie bestaan verschillende benaderingen en stromingen. In de coaching variëren deze van directief tot non-directief en omvatten ze onder andere provocatieve, socratische en oplossingsgerichte coaching. Veel coachingsmethoden zijn afgeleid van therapeutische benaderingen, zoals cognitieve gedragstherapie, schematherapie, psychoanalyse, groepstherapie, systeemtherapie en Rogeriaanse psychotherapie. In dit boek ligt de focus op schematherapie, een therapievorm die cognitieve gedragstherapie combineert met experiëntiële, op gevoel gerichte interventies en ontwikkeld is door Jeffrey E. Young (Young, Klosko, & Weishaar, 2003).
Bescherming van titels en beroepsverenigingen
Sinds 2003 bestaat er een beroepsvereniging voor coaches, NOBCO. Om lid te worden van deze vereniging moet je als coach aan een aantal kwaliteitseisen voldoen, zij het vergeleken met de GZ-psycholoog, psychotherapeut of klinisch psycholoog zeer beperkt. Bovendien is het niet verplicht om lid te worden van deze beroepsvereniging om het beroep van coach te kunnen uitoefenen.
De titels psycholoog, therapeut en coach zijn geen beschermde beroepen. De beroepen van GZ-psycholoog, psychotherapeut en klinisch psycholoog zijn dat wel. Om deze beroepen uit te mogen oefenen, moet je een aanvullende opleiding volgen en aan allerlei kwaliteits- en nascholingseisen voldoen. Wanneer je je beroep uitoefent op basis van deze registratie, ben je overigens ook tuchtrechtelijk vervolgbaar. Wanneer je schematherapeut wilt worden, sluit je je aan bij de Vereniging voor Schematherapie (VSt). Ook zij hanteren eisen en wanneer je hieraan voldoet (en een BIG-geregistreerd beroep hebt), kennen zij respectievelijk het juniorlidmaatschap, seniorlidmaatschap of supervisorschap toe.
Risico’s
Dit boek heeft als doel om inzichten uit de schematherapie toegankelijk te maken voor de coachingspraktijk. Het doel hiervan is nadrukkelijk niet om coaches op te leiden tot (schema)therapeut. Het beroep van BIG-geregistreerd therapeut vraagt heel andere kwalificaties dan de functie van coach. Zowel de therapeut als de coach moeten hun eigen beperkingen kennen. Een therapeut heeft minder inzicht in de werkcontext en de coach heeft minder inzicht in hoe je moet omgaan met psychologische problemen of psychopathologie.
Coachees of patiënten zien soms door de bomen het bos niet meer en het is onze taak als beroepsbeoefenaar om hier transparant in en over te zijn. Op internet is er veel te vinden en soms zijn patiënten wanhopig op zoek (gezien de wachtlijsten in de ggz). Dus ook al heb je na het lezen van dit boek kennis over de theorie van de schematherapie, stuur iemand met een therapeutische hulpvraag door naar een daarvoor gekwalificeerde hulpverlener. Andersom geldt dit ook: verwijs mensen die zich aanmelden voor psychotherapie maar dit niet nodig hebben door naar een goede coach zodat er ruimte vrij blijft voor mensen die echt therapie nodig hebben.
Wanneer therapie en wanneer coaching?
Als zich herhalende gedragspatronen iemand dusdanig belemmeren dat hij zowel zakelijk als privé niet meer functioneert, dan is het aan jou als coach om deze persoon te adviseren een BIG-geregistreerd therapeut te zoeken. Dit geldt ook wanneer er sprake is van psychopathologie (een stoornis uit de DSM-5-TR (American Psychiatric Association, 2022)). Wanneer iemand goed functioneert, maar beter, anders of makkelijker wil functioneren, is begeleiding door een coach passend.
Een ander verschil tussen coaching en psychotherapie dat vaak genoemd wordt, is dat coaching toekomstgericht is (waarbij je wel aandacht houdt voor de ontstaansgeschiedenis van bepaalde patronen) en psychotherapie vaak meer gericht is op het verleden: het begrijpen van patronen en ook het helen van bepaalde trauma’s of tekorten die zorgen voor de psychische klachten in het heden. Waar in coaching de focus vooral ligt op het versterken van kwaliteiten die er al zijn, is dit in psychotherapie vaak pas het laatste hoofdstuk, nadat je eerst gewerkt hebt aan het helen van tekorten en het eventueel aanleren van nieuw gedrag.
Na deze uiteenzetting van de verschillen tussen therapie en coaching en ook heel uitdrukkelijk een waarschuwing over wanneer je wel en wanneer je beter niet een coachingstraject met iemand op kunt starten, gaan we in deel 1 van ons boek verder met de basisprincipes van schematherapie en de theoretische fundamenten. In deel 2 leggen we in acht stappen uit hoe een schemagericht coachingstraject er in de praktijk uitziet. In het laatste deel van het boek vind je een aantal bijlagen, deze kun je downloaden om te gebruiken in de praktijk.
Bron: Coachen vanuit de schematherapie – Begrijp en doorbreek hardnekkige patronen door Fleur Kraanen, Rob van Eijbergen, Marieke Hesseling
Fleur Kraanen is BIG-geregistreerd klinisch psycholoog en supervisor schematherapie. Marieke Hesseling is BIG-geregistreerd klinisch psycholoog en senior schematherapeut. Beiden zijn eigenaar van ggz-instelling De Gezonde Volwassene. Rob van Eijbergen is hoogleraar Integriteit van Organisaties aan de Universiteit voor Humanistiek. Daarnaast is hij zelfstandig gevestigd executive coach.
