Er is een lange historie van het misbruik maken van concepten. Eigen Veranderkracht moet waken dat het niet in dezelfde valkuilen van misbruik trapt. Vermaak: ‘Mensen in hun eigen kracht zetten maakt het leven niet makkelijker, maar ingewikkelder.’
Het is één van de waarschuwingen die adviseur, docent en onderzoeker Hans Vermaak zal verkondigen op het Jaarcongres Organiseren, Adviseren en Begeleiden dat als thema heeft Eigen Veranderkracht. ‘Mensen in hun eigen kracht zetten maakt het leven niet makkelijker, maar ingewikkelder.’
Empowerment vindt Hans Vermaak, auteur van onder meer het boek Plezier beleven aan taaie vraagstukken, een mooi voorbeeld van hoe concepten worden misbruikt. In de jaren zestig was empowerment bedoeld om macht te herverdelen. In de jaren zeventig werd het een zelfvertrouwen-dingetje en weer een decennium later was het verworden tot een middel om productiviteit te verhogen. Vermaak: ‘Voor de netwerkorganisatie dreigt hetzelfde. Als je van netwerken weer een organisatie gaat maken, ga je weer een eenzijdige spel spelen.’
Eigen Veranderkracht heeft heel veel ingrediënten van empowerment en dus loop je het risico volgens Vermaak dat het heel snel weer een productiviteitstool wordt of een middel van de directie om een organisatie de kant op te krijgen die zij willen. Vermaak: ‘Veel organisaties roepen op tot veranderkracht, maar willen feitelijk dat mensen beter leren incasseren wat je op hun bord legt en jouw doelen nastreven. Eigen veranderkracht betekent expliciet dat mensen alles uit de kast halen om te realiseren wat zij belangrijk vinden en dat kunnen wel eens dingen gaan doen die je als leiding feitelijk helemaal niet wilt. Eigen kracht maakt het leven van niemand (managers noch medewerkers) makkelijker, eerder ingewikkelder. Ik zie vaak dat iets als veranderkracht gebruikt wordt door directies om hun eigen problemen op te lossen. Je kunt het wel roepen, maar je moet de consequenties ervan onder ogen zien.
Of eigen veranderkracht oude wijn in nieuwe empowerment-zakken is? Voor goede wijn maakt het niet uit, uit welke zakken het komt. De Grieken hadden ook briljante ideeën. Het gaat erom dat je zo’n benadering op een goede manier inzet en begeleidt. En dus niet verplat tot instrument of – erger nog – verhuld inzet als subtiel controlemiddel. In het eerste geval werkt het niet, in het tweede doet het het omgekeerde. Zie het als het opvoeden van een kind. Het is geen uitrollen van het concept opvoeden, het is maatwerk waarbij je soms moet accepteren dat de eigen wil van een kind misschien wel eens een andere is dan die van de ouder. En dat je daar beiden beter van wordt en dat je dat er voor over hebt. Je moet ook als leiding leren omgaan met de consequentie dat als eigen veranderkracht groeit, kritische geluiden zullen toenemen van onderaf. Die zullen erop wijzen dat de organisatie ook mensen ontkracht, bijvoorbeeld door verstikkende regels of verkeerd organiseren. En daarmee krijg je meer werk op je bord als manager en bestuurder. Veranderkracht wordt wat mij betreft nog te vaak als een soort bezweringsterm gebruikt.’
2-2-2
Vermaaks boodschap is: bij het oproepen tot eigen veranderkracht hoort een investering want het gaat echt niet vanzelf. Het bezuinigt alleen doordat problemen effectiever en selectiever opgepakt kunnen worden. Hoe dat optelt, is nog de vraag. De investering richt zich op twee arena’s, twee rollen, twee soorten huiswerk. ‘Je hebt de arena van het individu (en zijn relaties) die zichzelf moet ontwikkelen. De organisatie is ook een arena en daarin moet je ontdekken hoe je mensen ontkracht en daar de rem op zetten. Die veranderrollen die er zijn, zijn die van begeleider die mensen helpt en die van de gids die organisaties helpt mensvriendelijker te worden. Het huiswerk van de begeleiders is dat ze het incasseringsvermogen en de kunde moet hebben om mensen ergens doorheen te helpen. Bij het huiswerk van de gids hoort vaktaal. Je moet uitleggen hoe je zo’n benadering netjes houdt. Niet uitrollen, maar inrollen bijvoorbeeld. Zodat het concept niet na twintig jaar – zoals bij empowerment – zo uitgehold is dat je weer opnieuw moet beginnen. Dat kost alleen maar kracht.’
Meer hierover: Jaarcongres Organiseren, Adviseren en Begeleiden met als thema ‘Eigen Veranderkracht’, woensdag 18 juni 2014, Reehorst Ede.
Interview: Ronald Buitenhuis
