Anderhalve kilo, net zoveel als een flinke fles spa blauw. Dat is alles wat het meest ingenieuze orgaan van ons lichaam weegt. Alleen bestaat de inhoud dan ongeveer voor driekwart uit water en verder voornamelijk uit vet en eiwit. Tezamen vormen deze onbeduidende ingrediënten een elastische substantie die vaak wordt vergeleken met zachte roomboter of een puddinkje – kennelijk zijn neurologen dol op eten. Werkelijk niets aan het uiterlijk van die grijze massa doet je vermoeden dat zich daarbinnen een wonder voltrekt. En dat iedere seconde, je hele leven lang.
Je hersenen passen in een doosje van slechts 14 centimeter breed, 16 centimeter lang en 9 centimeter hoog. En maken daarmee slechts zo’n 2 procent van je lichaamsgewicht uit. Toch verbruiken ze maar liefst 20 procent van al jouw zuurstof en bloed. En ook 20 procent van al je energie (dat verbruik is constant; helaas blijk je niet te kunnen afvallen door harder na te denken).
Productiviteit ontzagwekkend
De productiviteit van je hersenen is dan ook ontzagwekkend. Per seconde verrichten ze zo’n 20.000.000.000.000.000 berekeningen, iets waar zelfs de snelste supercomputer 40 minuten voor nodig zou hebben. Een stukje hersenen ter grootte van een zandkorrel kan 2 petabyte aan data bevatten, wat overeenkomt met een miljoen uur streamen op Netflix. Alles bij elkaar kunnen je hersenen naar schatting 200 exabyte bevatten, ofwel ‘ruwweg het equivalent van de totale digitale content in de wereld van vandaag’. En dat voor slechts 400 kilocalorieën per dag, ongeveer wat je binnenkrijgt als je een stuk appeltaart eet.
Ter vergelijking: jouw laptop houdt het daarmee nog geen twee uur vol en ChatGPT heeft dit al opgebruikt nadat je zo’n 45 vragen hebt gesteld. Maar het meest bijzondere is misschien wel dat de hersenen jou continu voorzien van letterlijk alles wat je over de wereld weet, terwijl ze daar zelf nog nooit zijn geweest. Nooit hebben ze zelf een lentebries gevoeld, versgebakken brood geroken, een Van Gogh bekeken, een merel horen zingen of chocola geproefd.
En hierin lijken ze op de gevangenen in Plato’s grot. Opererend vanuit een hermetisch afgesloten controlekamer waar volledige stilte en duisternis heerst, bestaat de wereld voor de hersenen slechts uit een ‘reeks stroomstootjes, alsgetik in een morsealfabet’. En uit deze kille informatie creëren zij – vergelijkbaar met een vliegsimulator – een driedimensionale en sensorisch rijke beleving van de werkelijkheid. Kortom, jouw hersenen zijn wie jij bent. De rest van je lichaam vormt in feite ‘slechts loodgieterswerk en steigermateriaal’.
We weten weinig over de hersenen
Uitzonderlijk aan de hersenen is ook hoe weinig we eigenlijk over ze weten – en al helemaal waarover wetenschappers het eens zijn – als je nagaat hoe lang en uitvoerig ze al bestudeerd zijn. Onderzoekers kunnen bijvoorbeeld niet precies zeggen wat bewustzijn of een gedachte is. En hetzelfde geldt voor herinneringen: inmiddels is wel duidelijk hoe deze worden samengesteld en opgeslagen, maar niet waarom sommige wel en andere niet worden onthouden (zelf heb ik een talent voor het onthouden van volstrekt nutteloze zaken, zoals die citaten van Don Corleone, maar slaag ik er al ruim dertig jaar glansrijk in om ieder seizoen opnieuw alle liften en pistes van ons vaste skigebied te vergeten).
Bovendien blijft het een raadsel waarom zoveel van onze breincapaciteit eigenlijk niet strikt noodzakelijk is; het voeren van een filosofisch concours of het componeren van een muziekstuk is immers in evolutionair opzicht onnodig om te kunnen overleven.
Niettemin staat wel zo’n beetje vast dat onze hersenen ongeveer 86 miljard zenuwcellen (ofwel neuronen) bevatten, grofweg gelijk aan het aantal sterren in de hele melkweg. En dat iedere neuron duizenden verbindingen – synapsen genoemd – heeft met andere neuronen. Dat zijn er biljoenen, dus als het je per verbinding een seconde zou kosten om deze te tellen, dan zou je hier alleen al voor de hersenschors 32 miljoen jaar mee bezig zijn. Die synapsen vormen de basis voor onze intelligentie, de neuronen versturen elkaar hierlangs signalen met een snelheid die een formule 1-auto niet eens haalt: 430 kilometer per uur.
Er is geen baas in ons brein
Een fascinerende constatering daarbij is dat er in jouw brein niet zoiets bestaat als een baas. Er is geen ‘opperneuron’ dat centraal bepaalt wat alle andere neuronen doen. De samenwerking tussen al die neuronen heeft meer weg van het collectieve gedrag dat je ziet bij de bijna magische bewegingen van een school vissen of zwerm vogels.
Met andere woorden: het brein vormt een tamelijk complex geheel. Net als jouw vingerafdruk is het bovendien uniek, want zelfs bij eeneiige tweelingen verschilt het brein onderling. Het heeft dan ook meer benoemde kenmerken en onderdelen dan enig ander lichaamsdeel.
Bron: Denk niet aan een krokodil
Door: Mike Hoogveld
