Het leven is niet altijd leuk. Of het nou gezondheidsproblemen zijn, een scheiding, stress, depressie, een sterfgeval of ontslag, iedereen krijgt op zijn tijd te maken met moeilijkheden. Mensen verschillen in hoe goed ze daarmee om kunnen gaan. Voor sommige mensen betekent tegenslag dat ze terneergeslagen raken, ze geven het op. Anderen zien narigheid als iets wat ze aankunnen en waarvan ze kunnen leren. Deze laatste mensen hebben meer veerkracht dan de eerste.
Hoe we tegen een stootje kunnen gaat over hoe je als coach kunt werken aan het vergroten van de veerkracht van je cliënten. We bespreken verschillende theorieën (veelal uit de positieve psychologie) die allemaal je begrip van veerkracht vergroten. En je leert hoe je daarmee kunt werken. Dit artikel gaat over wat veerkracht is en waarom veerkracht een belangrijk onderwerp is voor jou als coach.
Wat is veerkracht?
Veerkracht is ‘het succesvol omgaan met uiteenlopende vormen van onheil’. Het is het vermogen om je positief te blijven ontwikkelen, ondanks een ongunstige situatie waarin je je bevindt (Van der Ploeg, 2023). Veerkracht bestaat uit een aantal elementen. Ten eerste treedt veerkracht op in een moeilijke situatie. Een veerkrachtig optreden is niet nodig wanneer alles koek en ei is, veerkracht toont zichzelf in situaties waarin de dingen tegenzitten. Een tweede element is dat veerkrachtige mensen beter dan verwacht om kunnen gaan met deze moeilijke situatie. Ze kunnen de situatie het hoofd bieden (in plaats van erdoor uit het veld geslagen te worden) en ze kunnen er soms zelfs een positieve draai aan geven. Veerkracht helpt ons om pijn te voelen, en daar doorheen te bewegen, zodat we weer blijdschap, verwondering en liefde kunnen voelen.
Veerkracht ontstaat doordat je in aanraking komt met stressoren, zoals pijn, verlies of tegenslag. Deze stressoren vragen van je om aanwezige competenties aan te boren en te versterken. Een veerkrachtige reactie ontstaat wanneer je een negatieve situatie kunt herwaarderen, als je er betekenis aan kunt geven, ervan kunt leren en erdoor kunt groeien. Wanneer je de stressoren op een goede manier het hoofd biedt, ontwikkel je een bewustzijn van de aanwezige veerkracht en mogelijkheid tot persoonlijke groei.
Waarom zou je als coach meer willen weten over veerkracht?
Van origine is de psychologie (de tak van wetenschap die de basis vormt van dit boek) gericht op het verlichten van menselijk lijden. Traditionele psychologie richt zich op het begrijpen van de risicofactoren voor psychosociale problemen, hoe deze problemen tot stand komen en kunnen leiden tot mentale ziekten en op het verminderen van de symptomen van deze ziekten.
De positieve psychologie is een relatief nieuwe loot aan de boom van de psychologie. Positieve psychologie richt zich niet op ziekten, maar op hoe mensen kunnen floreren en hun sterke kanten ten volste in kunnen zetten. Hoe kun je je leven zo goed mogelijk leven? Positieve psychologie wordt soms gezien als een frivoliteit. Het idee is dan dat je, in deze wereld waarin veel mensen kampen met psychische problemen, beter mensen van hun problemen af kunt proberen te helpen, dan je te richten op het vergroten van veerkracht, welbevinden en geluk. Het verlichten van symptomen wordt dan als belangrijker gezien dan het werken aan welbevinden en floreren.
Soms heeft een cliënt echter eerst meer veerkracht nodig voordat een moeilijk stuk van haar leven aangepakt kan worden. Daarmee staat het idee van ‘eerst symptomen verminderen, dan misschien werken aan veerkracht’ op zijn kop. Wanneer iemand bijvoorbeeld totaal vastzit in een stressreactie, is het belangrijk om eerst het systeem tot rust te brengen en weer veerkrachtig te maken voordat de oorzaak van de stress aangepakt wordt. Vaak is het aangaan van een probleem in eerste instantie niet mogelijk, omdat mensen zich er (tijdelijk) slechter door gaan voelen en ze dat niet aankunnen. Het versterken van veerkracht is dan een voorwaarde voor het kunnen werken naar een oplossing van mentale problemen en symptomen.
De volgende reden om als coach meer te leren over veerkracht, is omdat niet ziek zijn nog niet hetzelfde is als floreren. Je zou kunnen denken: wanneer mijn cliënt minder last heeft van de symptomen van haar mentale moeilijkheden, ontstaat vanzelf veerkracht, geluk en welbevinden. Dit is te gemakkelijk gedacht. Het oplossen van mentale problemen brengt mensen van slecht naar beter, maar niet noodzakelijkerwijs naar een goed leven. Om veerkracht te vergroten, is het effectiever om je te richten op het verbeteren van beschermende factoren (zoals zelfredzaamheid en positieve gevoelens) dan op het verminderen van risicofactoren (zoals depressie en angst).
Daarnaast is het ook niet zo dat het vergroten van welbevinden minder impact heeft dan het aanpakken van problemen en symptomen. Onderzoek laat zien dat gelukkige en veerkrachtige mensen geïnteresseerd zijn in de problemen van anderen en in de problemen van de wereld. Wanneer je goed voor jezelf zorgt, ontstaat er meer kracht om voor de anderen om je heen te zorgen. Veerkrachtige mensen stellen meer van hun tijd beschikbaar (bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk te doen of te mantelzorgen), ze doneren meer geld aan goede doelen en de kans dat ze gaan stemmen is groter. Werken met veerkracht is dus niet egoïstisch, maar het heeft ook een groot effect op iemands sociale kring en zelfs op de maatschappij.
Als hulpverlener zou je je dus meer bewust kunnen zijn van de mogelijke veerkracht en beschermende eigenschappen die bij je cliënten aanwezig zijn. Door de talenten en krachten van je cliënt te identificeren en uit te bouwen, kun je ervoor zorgen dat je cliënt een positievere kijk op het leven krijgt. Om de stap te maken van afwezigheid van symptomen naar veerkracht en welbevinden heb je echter andere kennis en technieken nodig. Deze kennis wil ik middels Hoe we tegen een stootje kunnen voor je beschikbaar maken. Ervan uitgaande dat je als coach al bekend bent met het toewerken naar het verlichten van problemen, kun je na het lezen van het boek vanaf twee kanten werken. Het lezen van mijn boek vergroot dus je mogelijkheden als coach.
Wat is veerkracht niet?
Veerkracht is geen wonderterm. Het is niet absoluut, waarbij je nou eenmaal wel of niet goed met moeilijke omstandigheden kunt omgaan. Veerkracht is een continuüm van mensen die beter met stressoren om kunnen gaan en mensen die er minder goed mee om kunnen gaan. Veerkracht is zowel aangeboren als aangeleerd, en wil je er meer van krijgen, dan moet je daar hard voor werken. Iedereen kan leren om meer veerkrachtig te zijn, maar dit is voor sommige mensen gemakkelijker dan voor anderen. Uiteindelijk komt iedereen op een gegeven moment aan de limiet van wat zij aankan.
Ook is het niet zo dat wanneer je veerkrachtig bent in de ene situatie, je automatisch ook veerkrachtig bent in de andere situatie. Sommige mensen zijn heel veerkrachtig wanneer de situatie van ze vraagt om door te zetten, maar niet zo veerkrachtig wanneer de situatie van ze vraagt om flexibel te zijn en verschillende tactieken uit te proberen. En zelfs wanneer je twee keer in dezelfde situatie terechtkomt (bijvoorbeeld het lijden van een groot verlies), kun je de ene keer veerkrachtig reageren, maar de tweede keer misschien niet. Soms is een optelsom van moeilijkheden te groot om veerkracht te tonen, of beschik je de tweede keer over minder hulpbronnen om veerkrachtig te reageren. Veerkracht wordt dan ook niet alleen bepaald door de persoon zelf, maar veerkracht is ook te vinden in het systeem waarin een persoon zich bevindt. Je bent dus niet in je eentje veerkrachtig, maar dat ben je omdat je sociale systeem (de mensen om je heen), maar ook het maatschappelijke systeem waarin je leeft (de instituties, wetten en gebruiken van je cultuur) het je vergemakkelijken om veerkrachtig te zijn.
Door: Ellen Dreezens
Bron: Hoe we tegen een stootje kunnen – Gids voor coachen naar veerkracht
