Beste Leike,
De kakelverse Denker der Nederlanden, David van Reybrouck, schreef een klein, mooi boekje bij de aanvaarding van zijn rol: De wereld en de aarde. Het kwam uit net voor we ons boek ‘Wederopbouw’ voltooiden.
Van Reybrouck maakt in zijn boek een prachtig onderscheid tussen de aarde (de planeet, de natuurwetten) aan de ene kant en de wereld aan de andere kant. De wereld is zoiets als wat wij mensen ervan maken. Met onze staten, ons kapitalisme, onze culturen, onze conflicten enzovoorts.
Sleutelzin in het boekje vond ik: “De aarde ligt niet wakker van de wereld”. Daarmee brengt hij in één raak zinnetje onder woorden wat ik al jaren nooit scherp te pakken kreeg: het idee dat al onze menselijke creaties waar we zo trots op zijn, een incident zijn in het bestaan van onze planeet. Waarmee Van Reybrouck ook in een keer een hiërarchie aanbrengt in de problemen waar we als mensheid mee kampen. De problemen van de aarde zijn belangrijker dan die van de wereld. Een slag concreter: de klimaatcatastrofe die inmiddels om zich heen grijpt, de enorme terugloop van het aantal insecten, waaronder de bestuivers van onze eetbare planten en de enorme krimp van de soortenrijkdom, kortom de bedreigingen van de aarde, moeten onze topprioriteit zijn.
Aandacht gaat naar de wereld
Maar wat we zien is dat de politieke aandacht niet primair uitgaat naar de aarde, maar naar de wereld. Naar superbelangrijke onderwerpen als de internationale rechtsorde, het naderend einde van het neoliberale kapitalisme, de onvoorspelbare opkomst van kunstmatige intelligentie, verder om zich heen grijpende techno-oligarchie en autocratendom. We maken ons zorgen om oorlogen, racisme, de rechten van minderheden, om woningnood, op de loer liggende pandemieën, populisme, woke of niet-woke, de vrije pers, de onafhankelijke wetenschap, de verruwing van de omgangsvormen.
Aardevraagstukken als klimaat, natuurwaarden en stikstof, biodiversiteit en het opraken van grondstoffen, delven het onderspit. Als ze überhaupt al worden afgewogen. Het resultaat: een minister van groene groei (een oxymoron) die nog geen deuk in een pakje boter krijgt. Want immigratie, dat is pas een probleem.
Wereld bestaat uit constructen
We denken dat aarde- en wereldproblemen van gelijke orde zijn; tegen elkaar af te weten zijn. Maar de wereld bestaat in hoge mate uit mentale constructen: dingen die bestaan omdat we besloten hebben dat die bestaan: cultuur, geld, informatie, welzijn, rechtvaardigheid, onafhankelijkheid, individu en dergelijke. En die wegen we af tegen elementen van de aarde die niet afhankelijk zijn van hoe we erover denken: zwaartekracht, een etmaal, co2, biologie, virussen enzovoorts.
En dan de zin van Van Reybrouck: “De aarde ligt niet wakker van de wereld”. Onderhandelen met de aarde is kansloos. Klimaatregelen uitstellen -omdat we het druk hebben met defensie-uitgaven of het verstrekken van lintjes- leidt er niet toe dat de aarde even zijn adem inhoudt om ons terwille te zijn.
In wederopbouw verkennen we hoe we moeten bouwen op de puinhopen die we veroorzaken, hoe we opnieuw kunnen beginnen. Laten we hopen dat het ook lukt die puinhopen niet nog veel groter te laten worden. Laten we de aarde op 1 zetten.
Groet, Jaap
