Het is al lang geen overnachting op een luchtbed met een ontbijtje meer. Nee, het online platform Airbnb is al zo groot dat (lokale) overheden zelfs regelgeving moeten maken om de verhuur van privé-accommodaties te reguleren. Een interview met ondernemer en onderzoeker bij de Universiteit Utrecht Martijn Arets over de opkomst van Airbnb en de kracht van dergelijke platformen.
‘Wat platformen eigenlijk doen, heel technisch gezien, is de transactiekosten verlagen, oftewel: ze verlagen drempels voor individuen om met elkaar te gaan handelen’, zo zegt Arets. Omdat mensen op een eenvoudige manier geld kunnen verdienen door het verhuren van hun bezit, doen er veel mensen mee. En dat zorgde niet alleen voor een explosieve groei, maar ook voor problemen. Arets: ‘Airbnb had in eerste instantie maar een beperkt aantal stakeholders waar ze rekening moest houden, zoals alleen maar het managen van vraag en aanbod. Maar de maatschappij heeft natuurlijk veel meer belangen, dan het beperkte aantal van het platform. En de problemen die er nu zijn richten zich dan ook op de maatschappij.’ Dan denk je dat meer regels het antwoord zou zijn, maar zo eenvoudig is het niet, denkt Arets: ‘De regelgeving is er op veel plekken wel, maar de handhaving is het probleem. In Amsterdam mag je nu bijvoorbeeld zestig dagen, en vanaf januari dertig dagen verhuren via Airbnb, maar het probleem is hoe je dat gaat handhaven als je niet direct de toegang hebt tot de data van het platform. Daarnaast kun je afspraken maken met een platform, maar wie kwaad wil doen, stapt over op een ander platform.’
‘Hotelsector liet kansen liggen’
Naast de maatschappelijke problemen, zorgde Airbnb ook voor verongelijkte reacties uit de hotelbranche. Maar de onderzoeker wil dit wel in de juiste context plaatsen: ‘De vraag is wat voor effect het heeft, want de hotelbranche is een groeisector. De cijfers die er zijn lopen erg uiteen. En aan de hand van de belangen van de branche moet je ook altijd kritisch zijn hoe de cijfers worden geïnterpreteerd. De kanttekening van veel hotels is ook: wij moeten aan heel veel regels voldoen en Airbnb hoeft dat niet. De vraag is dan of er onvrede is over de regels voor hotels, of dat ze jaloers zijn op Airbnb? Ik heb soms het gevoel dat het eerste scenario het geval is. En de andere kant is ook: als Airbnb zo hard kan groeien, dan laat je als hotelsector wel een kans liggen. Dus het is heel gemakkelijk om naar een ander te wijzen, maar in dit geval zeg ik dat de hotelsector ook naar zichzelf moet kijken.’
Het delen van bezit leek eerst een trend, maar het lijkt aan een niet te stuiten opmars te zijn begonnen, want er zullen nog meer platformen komen die zich op andere deelbare zaken richten. ‘Je ziet wel dat mensen via het Nederlandse platform Snappcar een auto met elkaar delen, je ziet dat mensen via thuisafgehaald.nl voor anderen gaan koken. Je ziet heel veel dingen. En de trends die de komende tijd het debat zullen domineren, zullen trends zijn rondom platformen die het delen van arbeid faciliteren. Dat zijn platformen die zich niet in de deel- maar in de kluseconomie begeven. Daar wordt arbeid dus eigenlijk opgeknipt in kleine stukjes en via het platform wordt dat in de markt gezet. Waarbij het platform een soort algoritmische HR-afdeling is geworden.’
Aangestuurd worden door een app
Algoritmes die aan het roer staan, klinkt eng. Maar daar zullen we aan moeten wennen, hoewel er ook kanttekeningen bij te plaatsen zijn zegt Arets: ‘Je ziet steeds meer gebeuren dat mensen door een app worden aangestuurd. En in het keuzeproces binnen de app worden mensen gestimuleerd om iets te doen. Bij Deliveroo moeten koeriers zich een week van tevoren inschrijven op een bepaalde dienst, en hoe beter je status is als koerier, hoe eerder je een berichtje krijgt dat je iets kunt doen. En zo zijn ze mensen met slimme technologie aan het sturen op gewenst gedrag voor het platform. En dat is technisch heel erg interessant, maar moreel gezien soms wat discutabel.’
De onderzoeker legt het verder uit: ‘’Dat kan leiden tot een platform dat alle macht heeft over mensen die ervoor werken en die door het algoritme worden aangestuurd. En dan kan het zover gaan dat je geen alternatief meer hebt om ergens anders te gaan werken. Je ziet vaak gebeuren dat platformen aan het begin heel gunstige voorwaarden hebben, maar als je er eenmaal opzit, zijn ze vrij om die voorwaarden eenzijdig aan te passen. En als het gaat over werkzekerheid en kwetsbare werkdoelgroepen brengt dat ook wel enkele vraagstukken met zich mee.’
‘Sommige dingen niet aan de markt overlaten’
Een tv-serie laat zien wat er kan gebeuren. Mensen krijgen een ranking gebaseerd op hun gedrag. Bij drie sterren krijgen ze een huurhuis, bij vier sterren een koophuis, en bij vijf sterren mogen ze alles. Maar ze kunnen door minder goed gedrag ook in de goot belanden, doordat ze al hun sterren verliezen. Bij sturing van mensen door een algoritme lijkt een dergelijk scenario dichtbij, beaamt ondernemer Arets: ‘Als we er niks aan doen, dan is het een reëel scenario. Je bestuurt dan een samenleving met een algoritme. Goed gedrag wordt beloond, slecht gedrag wordt afgestraft. Maar die vraag is: wie bepaalt het algoritme, wie bepaalt wat goed gedrag is en wie bepaalt wat slecht gedrag is? In China wordt nu een soort sociaal ratingsysteem getest. Als jij boeken leest waarvan de overheid zegt dat het geen goede boeken zijn, dan heeft dat impact op je score en daarmee impact op de privileges die je hebt in de maatschappij. En dat zijn zaken waar we echt meer over moeten gaan nadenken. Dat zijn geen dingen die je zomaar aan de markt moet overlaten.’
Dingen aan de markt overlaten, dat gaat niet als er meer en meer maatschappelijke belangen spelen. Er is meer dan het belang van een platform. Arets: ‘Uiteindelijk staat de overheid voor publieke belangen. En om die belangen te borgen maakt die overheid keuzen die niet populair zijn voor de ene doelgroep, zoals het inperken van het aantal Airbnb-dagen. Maar die keuzes zijn wel nodig om een evenwichtige en inclusieve samenleving te houden, er ervoor te zorgen dat de stad niet overspoeld wordt door toeristen, of dat de huizenprijzen niet nog verder de pan uitrijzen.’
Heel platformen hebben goede dingen in zich
En zo zullen steeds meer sectoren te maken krijgen met platformen, maar daardoor ook met regelgeving die gemaakt, of aangepast wordt op platformen, of andere opkomende technologieën. Maar dat betekent niet dat platformen per se slecht zijn, of bedreigend. ‘Ik denk dat heel veel platformen heel veel goede dingen in zich hebben. Als je kijkt naar Nederland dan zijn er zeker 150 verschillende platformen actief, maar we praten alleen maar over de Uber’s en de Airbnb’s. De vraag is hoe we de publieke waarden borgen in al die systemen. Want al die algoritmes zijn hartstikke mooi, maar die zouden wat transparanter mogen zijn, zodat mensen begrijpen op basis van welke variabelen zo’n platform keuzes maakt. Want er zijn mensen die technologie als neutraal zien. Maar dat is onzin en naïef. Want we weten uit onderzoek dat Uber kan zien hoeveel batterijstroom jij hebt in je telefoon. En dat Uber als jouw batterij bijna leeg is, weet dat jij more likely bent om meer te gaan betalen, omdat jouw batterij bijna leeg is. Technologisch is dat briljant, maar maatschappelijk kun je er je vraagtekens bij zetten.’
Nieuwe platformen, zoals Temper die aan arbeidsbemiddeling doen, fietsen door bestaande regels heen. Temper lijkt een uitzendbureau, maar zegt dat niet te zijn. Daarmee ontloopt het platform betaling van de werkgeverslasten en is dus in één klap veel goedkoper dan de uitzendbureaus waarmee het concurreert. Volgens Arets gaat het er dus om hoe je een gelijk speelveld houdt voor iedereen. ‘Daarover moet je wel het gesprek aan. Aan de ene kant is het gemakkelijk voor een disruptor om te zeggen dat de regels oud zijn, of niet kloppen. Maar aan de andere kant zit er vaak wel een heel goede grondslag achter die regels. En de vraag is of we die regels in de geest van de tijd met nieuwe technologie kunnen aanpassen. Neem bijvoorbeeld een taximeter: dat is een hartstikke duur en inefficiënt apparaat, terwijl Uber voor diezelfde faciliteit gewoon een smartphone gebruikt. En dat kan ook gewoon, maar dan moet de overheid er wel voor zorgen dat de taxi’s die hebben geïnvesteerd in een taximeter worden gecompenseerd, als ze door een update van de regels die meter overboord moeten gooien. ‘
De nieuwe technologie is dus vooral handig. En Airbnb is daar een van de bekendste exponenten van. Maar tegelijk zorgt dat volgens Martijn Arets dus voor een heel grote nieuwe maatschappelijk vraagstuk: ‘De uitdaging is dan ook dat je de samenleving ook met de nieuwe technologie inclusief houdt.’
Door: Eduard van Brakel
Foto Martijn Arets door Mirjam van der Linden
Het boek: De Airbnb Story
De Airbnb Story is het eerste boek dat het complete verhaal vertelt over Airbnb, cultureel fenomeen, hotel disrupter, vijand van regelgevers. En het is de eerste diepgaande profielschets van Brian Chesky, de nieuwsgierige CEO en medeoprichter. Voor iedereen die er ooit over heeft gedacht om zijn woning op Airbnb te verhuren om wat bij te verdienen, die ooit een Airbnb heeft geboekt of wil boeken of die zelf rondloopt met een disruptief idee, is dit boek een absolute mustread.
